W 2013 roku przypada 150 rocznica wybuchu Powstania styczniowego na ziemiach polskich. Powstańcy prowadzili intensywną działalność przeciw wojskom rosyjskim także na terenie obecnego powiatu łosickiego. Przegrana Rosjan w Wojnie Krymskiej z Turcją rozbudziła nastroje patriotyczne wśród polskiego społeczeństwa. W okolicach Łosic wiele osób angażowało się w działalność narodową. Szczególną rolę w tym procesie odegrał lekarz Władysław Czarkowski (patron jednej z ulic w Łosicach). Współpracował z organizacją „Czerwonych” m.in przez organizowanie narad wojewódzkich, założył w Łosicach także Organizację Cywilną, która nadzorowała przygotowania młodzieży do powstania, organizując zbiórki żywności, broni, lekarstw i ubrań. Po naradzie 19 stycznia 1863 r Czarkowskiego z Władysławem Lewandowskim (naczelnikiem województwa podlaskiego) zaprzysiężono pochodzących z różnych warstw społecznych powstańców. Mieszczanie jak i zaściankowa szlachta aktywnie uczestniczyła w przygotowaniach kując kosy, przygotowując ubrania i opatrunki.
W chwili wybuchu powstania spiskowcy podzielili się na trzy grupy Jedna pochodząca z Sarnak stanęła pod Ruskowem. Kolejna z tej samej miejscowości pod dowództwem Jana Kondrackiego i Władysława Wilkowskiego rozłożyła się w Zabużu, zaś trzecią stanowili pozostali spiskowcy Ziemi Łosickiej zebrani na głos dzwonów kościelnych w Łosicach 22 stycznia 1863 r. Oddziały z Sarnak po przegranej pod Siemiatyczami wycofały się pod Płosków łącząc się z mniejszymi oddziałami. Początki walk trzystu osobowego łosickiego oddziału dowodzonego przez dr. Czarkowskiego zakończyły się rozbrojeniem rosyjskich kwatermistrzów w Międzyrzecu i żandarmów z komendy siedleckiej w Głuchowie. Niepowodzeniem zakończyły się plany zajęcia wielkich miast( Biała Podlaska, Siedlce) w których powstańcy z powodu słabego uzbrojenia ( broń stanowiły głownie kosy,piki ,topory i tylko kilka strzelb myśliwskich) i przeważającej liczby wroga ponieśli klęskę. Po tych klęskach i przegranych bitwach pod Węgrowem i Siemiatyczami łosickie oddziały dzieliły się na mniejsze i prowadziły działalność partyzancką. Mieszkańcy Łosic, Sarnak, Zabuża, Klimczyc w większości odnosili się przyjaźnie do partyzantów i udzielali im wsparcia. Także dzięki temu wkrótce rozbite oddziały ponownie się łączyły i zagrażały wojskom rosyjskim, jak np. 800 osobowy oddział Kryńskiego prowadzący walki w okolicach Międzyrzecza. 25 sierpnia uległ jednak rozbiciu podczas starcia z wrogiem w okolicach drogi Sarnaki-Kostantynów. Lato 1863 roku było tragiczny także dla Władysława Czarkowskiego, który został schwytany i rozstrzelany przez Rosjan, a także dla powstańców z oddziału mjr. Ludwika Lutyńskiego, który stracił około 50 ludzi w starciu z Rosjanami w okolicach Chotycz i Mszanny. W miarę upływu czasu powstanie na ziemiach łosickich słabło, a proces ten przybrał na sile po przybyciu Kozaków do Łosic i Sarnak, którzy bezlitośnie likwidowali wszelkie przejawy oporu przeciw władzy carskiej.
Po upadku powstania ziemie łosickie dotknęły carskie represje. Pod pozorem reformy administracyjnej Łosicom i Sarnakom w 1867 r zabrano prawa miejskie (Sarnaki nie odzyskały ich do dziś). W 1867 r podjęto próbę zlikwidowania parafii katolickiej w Łosicach, ostatecznie doszło do tego po spaleniu kościoła w 1878 r. Wyrokami sądów wojennych skazano na śmierć wielu uczestników powstania.
Paweł Lipiecki
