Dr Władysław Czarkowski

Społeczność łosicka w hołdzie jednemu z najbardziej czynnych powstańców – Władysławowi Czarkowskiemu, nadała Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Łosicach Nr XX/25/67 z dnia 27 lutego 1967 nazwę ulicy „ulica Dr Czarkowskiego Władysława”, która wiedzie od ul. Kolejowej do osady Artych.[1] Uchwalą tą nadano też nazwy sześciu innym ulicom: Targowa, Tysiąclecia Państwa Polskiego, Jana Krasickiego, Przemysłowa, Zdrowa, Słoneczna.

Władysław Socha – Czarkowski urodził się 30 września 1831 roku w Miodusach – Dworakach, jak podaje Stanisława Maria Rawicka w broszurce „Kartka z dziejów powstania 63 r. na Podlasiu. Władysław Rawicz” była to ziemia Grodzieńska, powiat Bielski, parafia Pierlejewska.[2] Był synem Katarzyny z Kobylińskich i Józefa Czarkowskiego, byli to ludzie zamożni i posiadali spory majątek ziemski, do ich posiadłości należały[3]:

• Miodusy – Dworaki,
• Miodusy – Inochy,
• Miodusy – Pokrzywne,
• Czarkówka Duża.

Władysław Czarkowski swą edukację rozpoczął w szkole początkowej w Drohiczynie nad Bugiem, następnie w Grodnie kończył gimnazjum. Kolejnym etapem w jego już dojrzałym życiu były studia medyczne, które odbył na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie skończył wydział lekarski. Posiadając pełne kwalifikacje osiedlił się w Łosicach gdzie przez wiele lat trudnił się prywatną praktyką lekarską. W czasie Powstania styczniowego stał się inicjatorem działalności spiskowej oraz był jednym z przywódców zrywu narodowego.

W jego mieszkaniu 18 stycznia 1863 roku odbyła się narada działaczy „Czerwonych”, na której zapadły decyzje w sprawie ataku na carskie garnizony w dniu wybuchu powstania. Tak tą naradę opisuje Jerzy Skowronek: „W ostatnich dniach przed wybuchem powstańcze władze na zjeździe w Łosicach uzgodniły szczegółowy plan akcji. Rogiński miał osobiście dowodzić atakiem na Białą. Liczył na nagłe opanowanie miasta i wzięcie do niewoli garnizonu carskiego przy pomocy kilkuset powstańców z miasta, z rejonu Janowa i Łosic, oraz kilkunastu żołnierzy miejscowego garnizonu rosyjskiego pozyskanych na rzecz powstania.”[4] Czarkowski był przywódcą oddziału złożonego w głównej części ze szlachty zaściankowej, brał udział w walkach pod: Stokiem Lackim, Łosicami, Siemiatyczami, Międzylesiem i Mingosami. Polski Słownik Biograficzny z 1938 roku podaje, że Czarkowski dowodził oddziałami pod pseudonimem „Pióro” lub „Czajka”[5]

Ziemia łosicka przed Powstaniem styczniowym była widownią burzliwych, wystąpień chłopów pańszczyźnianych. Pierwsze wystąpienie przeciw pańszczyźnie miało miejsce w ówczesnym majątku Dziadkowskie – obecnie miejscowość o tej nazwie, następnie w Chłopkowie, Ostromęczynie i Puczycach, skąd bardzo szybko opór przenosił się na majątki okoliczne. Ludność łosicka i szlachta wprawdzie nie musiała odpracowywać pańszczyzny, ale ucisk carski i bezprawie urzędników odczuła dotkliwie. W tym czasie pełnym niepokoju, strachu, jak również nadziei przybywa do Łosic młody lekarz medycyny Władysław Czarkowski. Studiując w Moskwie zapoznał się z dążeniami wolnościowymi patriotów w Rosji. Poznaje również rewolucyjną organizacje wojskową „Ziemla i Wola”, aż w końcu staje się rewolucjonistą i wrogiem caratu.

Jako lekarz dokładnie widzi niedolę i zacofanie mas chłopskich, jako wykształcony i obyty człowiek zdaje sobie również sprawę, kto jest winien takiego stanu rzeczy. Dlatego poznawszy pułkownika artylerii Jana Chryzostoma Jurkowskiego (późniejszego teścia) za jego pośrednictwem trafia do partii „Czerwonych”. Wspólnie z kolegami z partii organizuje 1862 roku w Łosicach Zjazd Wojewódzki Partii Czerwonych, na którym podczas narad nad sprawami organizacyjnymi powstania, pada wniosek, aby właśnie dr Czarkowski wraz z Edwardem Lisikiewiczem udali się do Komitetu Centralnego Narodowego w Warszawie z prośbą o mianowanie naczelnikiem województwa Podlaskiego Bronisława Deskursa. Komitet Centralny Narodowy w Warszawie przyjął ta prośbę i już po tygodniu mianował Deskursa wojewodą, a on pełnił ta funkcje do wybuchu powstania.[9]

W tym czasie sytuacja polityczno – społeczna była tak napięta, że z dnia na dzień oczekiwano nowych wydarzeń i wieści dotyczących zrywu narodowego. Dr Czarkowski spiesznie organizował młodzież w 10- osobowe grupy a w każdej takiej grupie wyznaczał dowódcę. W swoim gabinecie lekarskim wspólnie z zaprzysiężonymi i zaufanymi spiskowcami odbywał narady w sprawie kolejnych działań dotyczących powstania narodowego. Czarkowski w tym czasie piastuje funkcję naczelnika okręgowego miasta Łosice. Otrzymuje zawiadomienie o wyznaczeniu terminu powstania. Termin ustalono z 22 na 23 stycznia 1863 roku. W Łosicach rozpoczęły się gorączkowe przygotowania. Józef Rumik podaje „(…) kowal, izraelita –Zelko Grynberg kuje kosy, a stolarz Jakub Ficiński oprawia je na drzewa i magazynuje we własnych zabudowaniach. Powstańcy szykują również żywność i odzież, a hasłem do zbiórki będzie głos dzwonów kościelnych.”[10] W noc powstania spiskowcy łosiccy rozpoczęli swoje działania rozbrojeniem pięciu żołnierzy – kwatermistrzów rosyjskich, przybyłych z Międzyrzeca, osadzili ich następnie w miejscowym areszcie, zabierając im furmanki parokonne z bronią, którą to użyli w pierwszej bitwie powstania pod Stokiem Lackim.

Następnego dnia burmistrz miasta meldował naczelnikowi powiatu bialskopodlaskiego o rozbrojeniu żołnierzy, oraz o tym jak cała rzesza ludzi z okolic przybyła do Łosic, a kiedy dzwony kościelne zaczęły bić młodzież podlegająca brance zgromadziła się w gotowości bojowej. Dr Czarkowski pod pseudonimem „Pióro” lub „Czajka” otrzymawszy chrzest bojowy pod Stokiem Lackim, na czele swojego oddziału uczestniczy ze zmiennym szczęściem w bitwach, pod Siemiatyczami, Międzylesiem i Mingosami. W dowód zasług i oddania narodowi Polskiemu, Rząd Tymczasowy Narodowy mianuje go naczelnikiem cywilnym powiatu bialskiego. Niestety nie mógł długo cieszyć się nominacją, oraz służyć ludowi i ojczyźnie, ponieważ został pochwycony i rozpoznany przez Rosjan w momencie przewożenia ważnych dokumentów w przebraniu chłopskim.

Został osądzony przez sąd wojenny i wyrokiem tegoż sądu skazany na rozstrzelanie. Egzekucję wykonano w Siedlcach 29 lutego 1863 roku. „Rozstrzelano Go nie zwykłą salwą, lecz pojedynczymi strzałami tak, że dopiero 36-ta kula dobiła Go.”[11]

Walka na terenie ziemi łosickiej, pomimo poniesionych strat w ludziach trwała nadal. Kolejne bitwy toczono pod Sarnakami, Chotyczami, Maszanną, Korczewem, Raczynami. Najdotkliwsze straty ponieśli powstańcy w bitwie pod Mszanną w dniu 7 września 1863 roku, gdzie rozwścieczeni Rosjanie nie brali już jeńców do niewoli, lecz wieszali wszystkich schwytanych w lesie, natomiast poległych w bitwie chowano w mogiłach zbiorczych na cmentarzu unickim w Mszannej.